Ở đồng bằng sông Cửu Long, việc đưa gạo từ ruộng đến bát cơm không phải là một quá trình đơn giản. Hiện tại có thể thấy những tấm ảnh bưu thiếp bình dị của một đứa trẻ trên lưng trâu hay những người phụ nữ khom lưng, mỉm cười trong chiếc nón lá đang trồng lúa, tương lai của những người nông dân này sẽ đòi hỏi phải áp dụng công nghệ kỹ thuật số để đáp ứng những thách thức của biến đổi khí hậu.

Sự xuất hiện của nền nông nghiệp thông minh 4.0 tại Việt Nam báo hiệu sự kết thúc của sự phụ thuộc hoàn toàn vào nước, phân bón và thuốc trừ sâu. Thay vào đó, nông dân sẽ truy cập dữ liệu, công nghệ GPS và cảm biến độ ẩm để phá vỡ những thách thức truyền thống về việc lựa chọn cây trồng, tiếp cận thị trường và đổi mới.

Nông nghiệp thông minh là điều cần thiết ở vùng đồng bằng sông Cửu Long, là nơi trung tâm của vùng canh tác hơn 1.600 giống lúa, nơi tập trung của cộng đồng dân cư với hơn 18 triệu dân.

Mặc dù cây lúa đóng vai trò quan trọng trong đời sống của người dân Việt Nam trong hàng ngàn năm nhưng những vựa lúa của họ có hạn mà nhu cầu thì lại ngày một tăng. Người nông dân đang sử dụng tất cả những công cụ có sẵn từ con trâu đến máy gặt lúa để đáp ứng nhưng vẫn không đủ, họ cần những công cụ, ứng dụng nông nghiệp mới nhất để có thể giải quyết vấn đề này.

Vào những năm 1980, Việt Nam còn là một quốc gia nghèo đói. Trong hơn ba thập kỷ Đổi mới vừa qua, những cải cách đã làm thay đổi cục diện nền kinh tế – xã hội. Việc chuyển từ tập thể hoá sang sở hữu tư đất đai đã nâng cao năng suất sản xuất nông nghiệp và giảm tình trạng nghèo đói. Do tự do hoá thị trường nông nghiệp, xuất khẩu gạo từ Việt Nam đã tăng 4,2 % trong năm 2019 với doanh thu xuất khẩu gạo nói riêng đạt gần 2,8 tỷ USD.

Nhưng những tác nhân của biến đổi khí hậu, công nghiệp hoá, hạn hán, nguồn cung cấp nước ngọt cạn kiệt, ô nhiễm, nước biển dân cao đang tạo ra một cơn bão làm tổn hại đến sự phát triển của nông nghiệp bền vững. Để giải quyết tình trạng này, chính phủ đang xem xét việc chuyển đổi chính sách, cơ cấu sản xuất lúa gạo chủ lực sang các giống cây trồng khác trong thời kỳ ngành lúa gạo đang gặp rủi ro và không đảm bảo hiệu quả kinh tế như trước.

Ông Nguyễn Hoàng Sở, chuyên gia địa lý tại Đại học Huế cho hay: “Biến đổi khí hậu đã làm cho thiên tai, đặc biệt là bão, lũ lụt và hạn hán trở nên trầm trọng hơn. Do tác động tiêu cực của biến đổi khí hậu, cần phải có những đánh giá khoa học về tính dễ bị tổn thương của tài nguyên thiên nhiên và môi trường ven biển ”.

Một nghiên cứu về Chính sách công của Wharton cảnh báo Việt Nam rằng do biến đổi khí hậu, nước biển dâng và giảm diện tích đất nông nghiệp nên rất cần một nền nông nghiệp công nghệ cao và thông minh. Nghiên cứu nhấn mạnh quỹ đạo hiện tại các mức độ công nghiệp của việc sử dụng phân bón và các hoá chất nông nghiệp khác là không bền vững.

Leslie Lipper, chuyên gia tư vấn cao cấp về môi trường và biến đổi khí hậu tại Quỹ Phát triển Nông nghiệp Quốc tế IFAD cho biết: “Mục tiêu tổng thể của nền nông nghiệp công nghệ cao và thông minh là hỗ trợ các nỗ lực từ cấp địa phương đến toàn cầu nhằm sử dụng bền vững các hệ thống nông nghiệp nhằm đạt được an ninh lương thực và dinh dưỡng cho mọi người mọi lúc, tích hợp sự thích ứng cần thiết và nắm bắt khả năng giảm thiểu rủi ro.”

Do đó, chính phủ đã thực hiện các bước trong việc thúc đẩy nông nghiệp công nghệ cao với hạn mức tín dụng 4,4 tỷ đô la cho các dự án nông nghiệp công nghệ cao, nhưng cho đến nay vẫn còn quá nhiều nhóm nông dân nhỏ miễn cưỡng áp dụng các ứng dụng có thể tải xuống mới nhất để cải thiện phương thức canh tác.

Nguyễn Trường, cựu Chuyên gia nghiên cứu có sự tham gia của Trung tâm Nông nghiệp Nhiệt đới Quốc tế (CIAT) cho biết: “Hầu như tất cả những người nông dân tôi từng gặp đều không sử dụng điện thoại thông minh cho các mục đích liên quan đến nông nghiệp. Thực tế là nông dân đang sử dụng điện thoại thông minh hầu hết để liên lạc và giải trí. Xu hướng đang thay đổi nhưng tôi vẫn quan sát thấy rằng nông dân không coi điện thoại thông minh là công cụ sản xuất ”.

Các sáng kiến mới như Dịch vụ Thông tin Khí hậu Nông nghiệp (ACIS), hướng đến phụ nữ và nông dân dân tộc thiểu số ở Đông Nam Á, AloWeather (SMS text), Green Coffee ở Việt Nam và Hệ thống Chuyên gia về Cảnh báo Sớm Khí tượng Nông nghiệp (RIMES-SESAME) trong Campuchia và Myanmar đã đạt được thành công khiêm tốn nhưng hứa hẹn nhiều hứa hẹn trong tương lai.

Ở nước Cộng hoà Dân chủ nhân dân Lào láng giềng, thông tin khí hậu được cung cấp kỹ thuật số cho nông dân thông qua một chương trình, Tăng cường Hệ thống Thông tin và Giám sát Khí hậu Nông nghiệp (SAMIS), nơi các kỹ thuật viên phát triển bản tin thời tiết hàng tuần với các cố vấn nông nghiệp và chia sẻ với nông dân thông qua sự kết hợp của tiếng nói cộng đồng hệ thống loa và phân phối kỹ thuật số bằng WhatsApp.

Ở đồng bằng sông Cửu Long, nông dân đang thu thập một lượng lớn dữ liệu và sử dụng các bộ xử lý nhỏ rẻ tiền để tận dụng thông tin dựa trên khoa học và để kiểm soát thiết bị hoặc theo dõi vật nuôi bằng nó. Điện thoại thông minh của họ cung cấp kết nối với dữ liệu thời tiết nông nghiệp và truy cập để đặt hàng các bộ phận cơ khí thay thế hoặc thông tin thị trường chi tiết về sự cạnh tranh giữa cây lương thực và cây năng lượng sinh học.

Do được các tình nguyện viên của Google đào tạo và hỗ trợ, Nguyễn Thị Tâm sử dụng điện thoại thông minh của mình để truy cập thông tin thời tiết phục vụ cho các dự báo canh tác của mình. Khoản tài trợ của Google và sự hợp tác với Hội Nông dân Việt Nam (VNFU) đã chứng tỏ công cụ cung cấp một chương trình thí điểm đào tạo kỹ năng kỹ thuật số cho ít nhất 30.000 nông dân.

Ngoài ra, Google cung cấp đào tạo kỹ thuật số thông qua Xe buýt kỹ thuật số, đi đến 59 tỉnh ở vùng nông thôn hẻo lánh. Ứng dụng Primer của đa quốc gia cung cấp các cách nhanh chóng và dễ tiếp cận để học các kỹ năng tiếp thị kỹ thuật số và miễn phí.

Hội Nông dân Việt Nam (VFU) ghi nhận sự đóng góp và tầm quan trọng của sản xuất nông nghiệp đối với tương lai của quốc gia. Nó hiện đang nâng cấp và thực hiện đào tạo kỹ thuật cho nông dân trẻ và cung cấp đào tạo nghề ưu tiên cho họ và tiếp cận các khoản vay lãi suất thấp.

Tiến sĩ Ngô Đức Minh từ Chương trình CGIAR về Biến đổi khí hậu, Nông nghiệp và An ninh lương thực (CCAFS) cho biết: “Trong khi hầu hết nông dân trồng lúa Việt Nam vẫn sử dụng kinh nghiệm canh tác truyền thống của họ, thì nhiều người đang bắt đầu áp dụng công nghệ kỹ thuật số và các đổi mới dựa trên dữ liệu. và là người ủng hộ việc sản xuất phân bón hữu cơ”.

Các doanh nghiệp nông nghiệp vẫn tích cực áp dụng các giải pháp sáng tạo cho nông dân hướng tới số hóa ở Việt Nam. Ví dụ: Presence Nutrition, một ứng dụng di động miễn phí do công ty thức ăn chăn nuôi Neovia của Pháp phát triển, cung cấp thông tin thị trường cập nhật cho nông dân và được công nhận là nguồn kiến thức chuyên môn về dinh dưỡng vật nuôi.

Các công nghệ khác bao gồm một công nghệ hướng đến nuôi tôm cũng đã được giới thiệu ở Việt Nam. Biosipec cung cấp một cách mới để nuôi tôm. Thomas Raynaud, Giám đốc tiếp thị kỹ thuật nuôi trồng thủy sản của Neovia Việt Nam cho biết: “Người Việt Nam rất truyền thống trong cách sản xuất tôm nhưng tình trạng môi trường khí hậu hiện nay đang thay đổi và họ bắt đầu chấp nhận một số khía cạnh của các ứng dụng nuôi tôm đổi mới, vì nó giảm thiểu rủi ro và ít tác động đến môi trường”.

Ứng dụng công nghệ cao trong nông nghiệp được coi là một động thái cần thiết của các doanh nghiệp nông nghiệp tại Việt Nam, đặc biệt là các doanh nghiệp đang đầu tư mạnh vào canh tác kỹ thuật số nhằm tạo ra chuỗi cung ứng nông nghiệp số hóa, giảm thiểu chi phí và nâng cao năng suất. Sat4Rice, một hệ thống dữ liệu dự báo dựa trên công nghệ, được phát triển bởi công ty Nelen & Schuurmans có trụ sở tại Hà Lan, đang làm việc với đối tác Việt Nam, Tập đoàn Lộc Trời để giúp nông dân trồng lúa ở Đồng bằng sông Cửu Long ứng phó với các vấn đề canh tác lúa.

Alexander Hoff, Giám đốc Kinh doanh về Nước & Nông nghiệp cho biết: “Các vấn đề hạn hán đã trở nên vô cùng khắc nghiệt ở đồng bằng sông Cửu Long và điều này làm cho lời khuyên về nông nghiệp trở nên quan trọng hơn bao giờ hết. Ngược lại với nhận thức chung, việc sử dụng điện thoại thông minh là chủ đạo trong khu vực và nông dân ngày càng mong muốn sử dụng điện thoại thông minh hơn để hỗ trợ nông nghiệp”. Ông thừa nhận rằng vẫn còn một số thách thức xung quanh các mục nhập dữ liệu thu thập được của nông dân nhưng báo cáo cuối cùng sẽ được công bố vào tháng tới về tình hình triển khai tổng thể của hệ thống.

Ngoài ra, GMA, một nhà phát triển ứng dụng xanh, tập trung xây dựng các giải pháp phần mềm để giải quyết vấn đề thông tin và liên lạc giữa nông dân và chính quyền địa phương và đã được sử dụng rộng rãi tại tỉnh An Giang với hơn 20.000 người dùng hàng tháng.

Có những sáng kiến trên toàn châu Á kêu gọi sự chú ý đến việc quản lý đất nông nghiệp và giúp nông dân lựa chọn các giải pháp thay thế để giảm hoặc tối ưu hóa việc sử dụng phổ biến thuốc trừ sâu. Điều này bao gồm việc áp dụng CropLife Asia và một ứng dụng mới của Việt Nam, Thuoc BVTV, đưa dữ liệu và thông tin trực tiếp đến điện thoại thông minh của nông dân để họ có thể xác định các phương pháp kiểm soát dịch hại ít độc hại nhất cho cây trồng của họ.

Việt Nam đã và vẫn là một quốc gia nông nghiệp. Các nhà hoạch định chính sách lo ngại về biến đổi khí hậu đang diễn ra ở Đồng bằng sông Cửu Long và họ đã khẩn thiết kêu gọi chuyển từ canh tác cơ bản sang canh tác hiệu quả, bền vững và năng suất hơn. Với bối cảnh thay đổi nhanh chóng, ngành nông nghiệp và thực phẩm đang chịu áp lực phải thích ứng và phát triển để đáp ứng nhu cầu của người tiêu dùng.

Chính phủ thừa nhận rằng các hoạt động nông nghiệp không bền vững và việc sử dụng quá nhiều hóa chất nông nghiệp bị người tiêu dùng toàn cầu từ chối vì vấn đề an toàn thực phẩm. Do đó, Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Việt Nam (MARD) đã điều chỉnh chính sách từ số lượng sang chất lượng trong thực hành canh tác.

Võ Văn Tiếng, một nông dân trẻ, hiểu được sự thay đổi này trong thực phẩm bền vững chất lượng cao và đã tiên phong xây dựng trang trại sinh vật cảnh thành công ở tỉnh Đồng Tháp. Với điện thoại thông minh trong tay, các ứng dụng có sẵn và một tài khoản Facebook đang hoạt động, anh đăng và nhận thông tin về Nền kinh tế xanh mới và các loại cây trồng không thuốc trừ sâu của mình.

Tại Việt Nam, diện tích canh tác hữu cơ được chứng nhận đã mở rộng trong vòng 5 năm qua với doanh thu thị trường hữu cơ ước tính đạt 132,15 triệu USD một năm. Hầu hết các sản phẩm hữu cơ được chứng nhận của Việt Nam được xuất khẩu sang thị trường quốc tế nhưng cũng có sự gia tăng trong tầng lớp trung lưu đang gia tăng của quốc gia này. Điều này giải thích tại sao Natural Vietnam được tạo ra như một nền tảng xác định các sản phẩm thực phẩm có thể truy xuất nguồn gốc từ ít nhất sáu trang trại.

Tập đoàn tư vấn Boston báo cáo rằng Việt Nam có dân số trung lưu tăng nhanh nhất ở Đông Nam Á và cùng với sự gia tăng đó là sự gia tăng tiêu dùng, đặc biệt là ở giới trẻ, đối với thực phẩm chất lượng. Trong một phần tư thế kỷ qua, sự chuyển dịch từ lối sống tự cung tự cấp sang lối sống tiêu dùng đã diễn ra mạnh mẽ.

Để cung cấp cho người dân Việt Nam, hơn 70% sản phẩm nông nghiệp của Việt Nam đến từ hơn 22 triệu nông dân sản xuất nhỏ, do đó, doanh nghiệp nông nghiệp địa phương không nên chỉ phụ thuộc vào các tập đoàn lớn để thúc đẩy các giải pháp công nghệ sáng tạo. Các giải pháp cũng phải được xác định để nông dân sản xuất nhỏ áp dụng công nghệ.

Các nhân khẩu học cho thấy có thể cần nhiều hơn các công cụ kỹ thuật số nông nghiệp thông minh hiện có để giữ những người trẻ tuổi ở lại trang trại.

Tuy nhiên, Bộ Giáo dục và Đào tạo cùng với Bộ Nông nghiệp đều biết quá rõ rằng việc thúc đẩy áp dụng công nghệ mới trong nông nghiệp cho nông dân cả trẻ và già là một điều cần thiết cho tương lai của quốc gia.

Việc Việt Nam thúc đẩy đổi mới canh tác công nghệ cao có những thách thức, nhưng có sự công nhận rằng các giải pháp về an ninh lương thực, chất lượng cây trồng và tính bền vững chỉ có thể được tìm thấy trong nền nông nghiệp 4.0. Các chương trình như “Youth Spark Digital Inclusive,” do Microsoft Việt Nam và Vietnet Information Technology tiên phong thực hiện, đang thu hẹp khoảng cách về công nghệ, bằng cách tạo cơ hội cho thanh niên nông thôn theo đuổi các phương pháp canh tác thông minh trong hệ thống nông sản thực phẩm kỹ thuật số.